کلام نور
لَوْ أَنْزَلْنَا هَذَا الْقُرْآَنَ عَلَى جَبَلٍ لَرَأَیْتَهُ خَاشِعًا مُتَصَدِّعًا مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ وَتِلْکَ الْأَمْثَالُ نَضْرِبُهَا لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ
اگر این قرآن را بر کوهی نازل می کردیم ، بی شک آنرا از بیم خدا خاکسار و متلاشی می دیدی ، و این مثل ها را برای مردم می زنیم، باشد که فکر کنند.
سوره حشر آیه 21
* مقدمه
قرآن ، این کتاب عظیم ، وارث معارف بلندی است که خداوند مهربان ، بوسیلۀ کتب آسمانی برای هدایت بشر بر پیامبران خود نازل نموده است و در عین حال بر تمامی آنها برتری دارد« وَأَنْزَلْنَا إِلَیْکَ الْکِتَابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقًا لِمَا بَیْنَ یَدَیْهِ مِنَ الْکِتَابِ وَمُهَیْمِنًا عَلَیْهِ »[1] (ما این کتاب (قرآن) را به راستی و حق بر تو نازل کردیم در حالی که مصدق و نگهبان و حاکم بر کتاب های پیش از خود است.)
قرآن برترین پیام الهی است که در دست بشریت قرارگرفته ونسخه ایست که تا قیامت هدایت بندگان خدا را برعهده دارد.تکریم قرآن و احترام به آن ، احترام به خداوند و کلمات او و کرنش در مقابل فرامین اوست.گرچه احترام حقیقی به قرآن کریم هنگامی محقق می شود که بنده رهنمودهای آنرا نصب العین و فرامین خداوند را در ابعاد مختلف زندگی مورد توجه قرار دهد ولی باید در نظر داشت اولین گام برای نیل به این مهم ، رعایت احترام ظاهری قرآن است ، از این رو ادای احترام نسبت به مقام قرآن همواره مورد توصیۀ معصومین(ع) و پیروان واقعی ایشان بوده و همواره مسلمانان نهایت احترام را برای کتاب خدا بذل می نمودند.
* احکام
1) نجس کردن خط و اوراق قرآن،از روی عمد حرام است و اگر نجس شد باید فوراً آنرا آب کشید.[2]
2) اگر جلد قرآن نجس شود در صورتی که بی احترامی به قرآن باشد باید آنرا آب کشید.[3]
توضیح: آب کشیدن قرآنی که نجس شده است وجوب فوری دارد یعنی بدون تأخیر و در اولین فرصت ممکن باید این کار انجام شود ولی باید دقت داشت که اگر برای آب کشیدن قرآن لازم باشد که بدن انسان با آیات تماس پیدا کند باید برای اینکار وضو گرفت ، امّا چنانچه معطّل شدن برایِ وضو بی‌احترامی به قرآن باشد باید بدون وضو آب کشید.
3) گذاشتنِ قرآن روی عین نجس، مانند خون و مردار، هر چند که آن عین نجس، خشک باشد حرام است و برداشتن قرآن از روی آن واجب می‌باشد.[4]
4) نوشتن قرآن با مرکب نجس ، اگر چه یک حرف از آن باشد حرام است و اگر نوشته شود باید آنرا آب کشید و یا بوسیله تراشیدن و مانند آن ، کاری کند که از بین رود.[5]
5) اگر ورق قرآن یا کاغذی که اسم خدا یا پیامبر و یا امام بر آن نوشته شده در مستراح بیفتد، بیرون آوردن و آب کشیدن آن گرچه خرج داشته باشد واجب است و اگر بیرون آوردن آن ممکن نباشد تا یقین پیدا کند آن ورق پوسیده شده نباید از آن مستراح استفاده کنند.[6]
6) همراه داشتن قرآن یا قسمتی از آن در مستراح مانعی ندارد ولی بهتر است همراه نبرد.[7]
7) جراید و مجلاتی که آیات قرآن و اسماء متبرکه در آن می‌باشد، جایز نیست در زباله انداخته شوند.[8]
8) سوزاندن قرآنهایی که ورق ورق شده و قابل استفاده نیست جایز نیست و باید دفن کرد.[9]
توضیح: برای از بین بردن اوراق قرآنهایی که فرسوده شده و یا کاغذهایی که در آن اسماء متبرکه وجود دارد می توان:
الف) با رعایت احترام آنها را در جایی مناسب دفن کرد.
ب) آنها را در نهر آب روان ریخت تا به مرور از بین بروند.
ج) با رعایت احترام توسط کارگاههای کاغذ سازی تغییر شکل یابد.
بنابراین سوزاندن اسکناس و یا اوراقی که در آن نام خداوند متعال و یا آیات قرآن درج شده جایز نیست.
9) دور انداختن آیات قرآن و اسماء خداوند بعد از تغییر شکل مثل پاره‌پاره کردن و قطعه‌قطعه کردن به‌گونه‌ای که آیه قرآن بر آن صدق نکند اشکال ندارد.[10]
10) احتیاط واجب است که از دادن قرآن به کافر خودداری کنند و اگر قرآن دست اوست در صورت امکان از او بگیرند.[11] لازم به ذکر است مطابق نظرآیات عظام: تبریزی«ره»، سیستانی، زنجانی، مکارم: دادن قرآن به کفار در صورتیکه مستلزم هتک و بی احترامی باشد حرام است.
توضیح: دادن قرآن کریم به کافرانی که امید می رود به دنبال آشنایی با محتوای بلند این کتاب آسمانی هدایت شوند با اطمینان به اینکه با انجام این کار نسبت به قرآن بی احترامی صورت نمی گیرد جایز است[12] و گاهی واجب است.[13]
11) تخریب مکانهایی که بر روی آنها آیات قرآن نوشته شده جهت تعمیر و بازسازی مانعی ندارد و باقیماندۀ خاک را یا دفن کنند یا در آب روان بریزند.[14]
12) کسیکه عمداً قسم دروغ به قرآن بخورد باید استغفار و توبه کند ولی کفاره بر عهده او نیست[15]
13) اگر مسلمانی توهین به قرآن کند چنانچه از روی عصبانیت و فاقد قصد بوده، باید توبه کند و اگر اختیاراً توهین کرده و این اهانت به انکار رسالت برگردد، مرتد است.[16]
14) در برابر کسی که علناً به قرآن اهانت کند باید نهی از منکر را با مراعات مراحل آن، انجام داد.[17]
15) مستحب است که تمامی قرآن و دعای جوشن‌کبیر و صغیر بر کفن نوشته شود
و برای رعایت احترام قرآن بهتر است قرآن بر قطعه‌ای جداگانه نوشته شود و روی سینه و بالایِ سرمیّت بر روی کفن قرار گیرد.[18]
نمودارچکیدۀدرس
استفتائات ویژه
*سؤال اول:دربعضی از شهرستانها رسم است که هنگام تلاوت قرآن توسط قاری در مجالس ترحیم، افرادشرکت کننده باصدای بلندبه بازماندگان تسلیت می گویند،همچنین بازماندگان جواب آنهارا می دهند،آیااین عمل جایزاست؟لطفاًحکم آن رابیان بفرمایید.
پاسخ مرحوم آیت الله العظمی فاضل لنکرانی«ره»: عمل مزبور جایز است ولی بهتر است هنگام تلاوت قرآن استماع به قرآن کنند[ولی]اگر این عمل بی احترامی به قرآن باشد خلاف احتیاط است.
پاسخ حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی«دامت برکاته»: بهتر است احترامِ قرآن را بیشتر رعایت کنند.
*سؤال دوم:اگربصورت غیرعمد قرآن ازدست انسان به زمین بیفتد وظیفۀ ما چیست؟آیاکفّاره لازم است یا نه؟
پاسخ مرحوم آیت الله العظمی فاضل لنکرانی«ره»: وظیفۀ خاصی ندارد و کفاره نیز ندارد.
پاسخ مرحوم آیت الله العظمی جوادتبریزی«ره»:در فرض مزبور کفاره ای ندارد (الله اعلم)
پاسخ حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی«دامت برکاته»:کفاره ای ندارد ولی باید فورا ًبردارد و احترام کند.
نقل از کتاب استفتائات قرآنی ، غلامرضا نیشابوری ص120و121
پرسشهای درس
1ـ در صورت نجس شدنِ خط و ورقِ قرآن، وظیفه چیست؟ اگر جلد قرآن نجس شود چطور؟
2ـ برای از بین بردن قرآنهای فرسوده ، که در مساجد و حسینیه ها وجود دارد چه کار باید کرد؟
3ـ دادن قرآن به فرد کافر در صورتیکه موجب هتک احترام قرآن شود ، چه حکمی دارد؟
بیشتر بدانیم
توجه به سیرة بزرگان در احترام و اکرام قرآن کریم ، الگویی مناسب برای همة قرآن آموزان و مربیان گرامی دربارة احترام به این کتاب ارجمند است با مراجعه به کتاب سیمای فرزانگان تألیف «استاد رضا مختاری» و کتاب «تکریم قرآن» تهیه شده در مؤسسه قدر ولایت نمونه هایی از تعظیم و تکریم قرآن کریم توسط عالمان راستین را مطالعه بفرمایید.
پی نوشت
[1] . (48 مائده).
[2] . بنی‌هاشمی خمینی سیدمحمدحسن ، توضیح المسائل مراجع، ج1، ص92 مطابق با فتوای حضرات آیات: امام(ره)،سیستانی،تبریزی،مکارم،صافی،فاضل،شبیری زنجانی، بهجت.
[3] . همان،ص90مسأله 135. مطابق با فتوای حضرات آیات: امام(ره)،سیستانی،تبریزی،مکارم،صافی،بهجت،شبیری زنجانی.
[4] . همان، ص90مسأله137 مطابق با فتوای حضرات آیات : فاضل،صافی،بهجت در ضمن آیات عظام امام(ره)،مکارم،سیستانی و زنجانی حرمت این کار را هنگامی می دانند که موجب بی احترامی به قرآن شود (عروة الوثقی با حاشیه حضرت امام ج1 ص103)
[5] . همان،ص90.مطابق با فتوای حضرات آیات: امام(ره)،سیستانی،تبریزی،مکارم،صافی،فاضل،شبیری زنجانی
[6] . همان،ص91مسأله140. مطابق با فتوای حضرات آیات: امام(ره)،سیستانی،تبریزی،مکارم،صافی،فاضل،شبیری زنجانی (آیت الله فاضل: بنابر احتیاط واجب تا یقین پیدا کند)
[7] . نیشابوری غلامرضا ، استفتائات قرآنی ، ص127 ـ مطابق با نظرآیات عظام: مکارم ، فاضل و تبریزی«ره».
[8] . مطابق فتوای حضرت امام و مقام معظم رهبری ، حجت هادی ، قرآن در آئینه احکام،ص139 ـ استفتائات مقام معظم رهبری«دام ظلّه»،ص163.
[9] . نیشابوری غلامرضا ، استفتائات قرآنی ، ص 98و99ـ استفتائات مقام معظم رهبری«دام ظلّه»،ص165. مطابق فتوای آیات عظام: مقام معظم رهبری، فاضل، مکارم و تبریزی
[10] . استفتائات امام«ره»، ج1، ص271. مطابق با نظر حضرت امام(ره)
[11] . بنی‌هاشمی خمینی سید محمد حسن ، توضیح المسائل مراجع، ج1، ص 91. مطابق با فتوای حضرات آیات امام(ره)،بهجت،شبیری زنجانی
[12] . مطابق با فتوای حضرات آیات: تبریزی،مکارم،فاضل ، نیشابوری غلامرضا،استفتائات قرآنی ص 113
[13] . مطابق با فتوای آیت الله مکارم ، بنی‌هاشمی خمینی سیدمحمدحسن ،توضیح المسائل مراجع،ج1،صفحه 91مسأله 139
[14] . نیشابوری غلامرضا،استفتائات قرآنی ص128، نظر آیات عظام: فاضل،تبریزی«ره» و مکارم شیرازی.
[15] . همان،ص 93، نظر آیات عظام:تبریزی، فاضل و مکارم.
[16] . نیشابوری غلامرضا ، استفتائات قرآنی ، ص92و93 - نظر آیات عظام: مکارم، فاضل و تبریزی توضیح آنکه: مرتد یعنی کسی که بعد از اسلام کافر گشته و مرتد یا فطری است یعنی کسی که مسلمان به دنیا آمده، یا ملّی است یعنی مسلمان نبوده و سپس اسلام آورده و بعد کافر شده، حکم فقها در مورد مرتد فطری این است که محکوم به قتل می‌باشد و در مورد مرتد ملّی اینستکه از او خواسته می‌شود تا توبه کند و اگر از توبه امتناع کند محکوم به قتل می‌باشد (شرایع الاسلام،محقق حلّی،ج2،قسم دوّم از کتاب حدود،احکام مرتد).
[17] . همان،ص106و107، نظر آیات عظام: فاضل و مکارم.
[18] . یزدی ، سید کاظم ، عروة الوثقی ج 1 ، ص295 و 297 مسأله 11 و تتمه آن
منبع:سازمان دارالقرآن کریم
محمدصادق فاضل
