اسامى و اوصاف قرآن

مفسر بزرگ قرن ششم جمال الدین ابو الفتوح رازى در مقدمه تفسیر خود ۴۳ نام‏براى قرآن آورده است (۱) که بیش‏تر جنبه وصفى دارد. و طبرسى در مجمع البیان‏به نام‏هاى قرآن، فرقان، کتاب و ذکر اکتفا کرده است (۲). بدر الدین زرکشى (۳) نقل مى‏ کندکه حرالى کتابى در این زمینه نوشته و بیش از نود اسم یا وصف براى قرآن یاد آورشده است. از قاضى عزیزى نیز ۵۵ نام و عنوان براى قرآن نقل شده است که درجدول ذیل آمده و ۴۳ نام اول آن با نظر ابو الفتح رازى مشترک است.

۱) قرآن: ان علینا جمعه و قرآنه فاذا قراناه فاتبع قرآنه (قیامت / ۱۷و۱۸)

۲) فرقان: و انزل التوراة و الانجیل من قبل هدى للناس و انزل الفرقان (آل عمران / ۳ و ۴) – یا ایها الذین آمنوا ان تتقوا الله یجعل لکم فرقانا (انفال / ۲۹) – تبارک الذی نزل الفرقان على عبده لیکون للعالمین نذیرا (فرقان / ۱)

۳) کتاب: انا انزلنا الیک الکتاب بالحق لتحکم بین الناس (نساء / ۲۹) – ان الذین یتلون کتاب الله و اقاموا الصلاة (فاطر / ۱۰۵) – ذلک الکتاب لا ریب فیه (بقره / ۲)

۴) ذکر: انا نحن نزلنا الذکر و انا له لحافظون (قمر / ۱۷) – ذلک نتلوه علیک من الآیات و الذکر الحکیم (فصلت / ۴۱) – و انزلنا الیک الذکر لتبین للناس ما نزل الیهم و لعلهم‏یتفکرون (یس / ۶۹) – و انه لذکر لک و لقومک (ص / ۱) – و هذا ذکر مبارک انزلناه افانتم له منکرون (انبیا / ۵۰) – ص و القرآن ذى الذکر (زخرف / ۴۴) – ان هو الا ذکر و قرآن مبین (نحل / ۴۴) – ان الذین کفروا بالذکر لما جائهم و انه لکتاب عزیز (حجر / ۹) – و لقد یسرنا القرآن للذکر فهل من مدکر (آل عمران / ۵۸)

۵) تنزیل: و انه لتنزیل رب العالمین (اسراء / ۱۰۶) – انا نحن نزلنا علیک القرآن تنزیلا (انسان / ۲۳) – و قرآنا فرقناه لتقراه على الناس على مکث و نزلناه تنزیلا (شعراء / ۱۹۲)

۶) حدیث: الله نزل احسن الحدیث کتابا متشابها مثانی تقشعر منه‏جلود الذین یخشون ربهم (طور / ۳۴) – فلعلک باخع نفسک على آثارهم ان لم یؤمنوا بهذا الحدیث اسفا (نجم / ۵۹ و ۶۰) – ا فمن هذا الحدیث تعجبون و تضحکون و لا تبکون (کهف / ۶) – فلیاتوا بحدیث مثله ان کانوا صادقین (زمر / ۲۳)

۷) موعظه: یا ایها الناس قد جائتکم موعظة من ربکم و شفاء لما فی‏الصدور (یونس / ۵۷)

۸) تذکره: و انه لتذکرة للمتقین (مزمل / ۱۹) – ان هذه تذکرة (الحاقه / ۴۸)

۹) ذکرى: و جاءک فی هذه الحق و موعظة و ذکرى للمؤمنین (هود / ۱۲۰)

۱۰) بیان: هذا بیان للناس و هدى و موعظة للمتقین (آل عمران / ۱۳۸)

۱۱) هدى: ذلک الکتاب لا ریب فیه هدى للمتقین (بقره / ۲)

۱۲) شفاء: ا اعجمی و عربی قل هو للذین آمنوا هدى و شفاء (فصلت / ۴۴)

۱۳) حکم: و کذلک انزلناه حکما عربیا (رعد / ۳۷)

۱۴) حکمت: و اذکرن ما یتلى فی بیوتکن من آیات الله و الحکمة (احزاب / ۳۴)

۱۵) حکیم: ذلک نتلوه علیک من الآیات و الذکر الحکیم (آل عمران / ۵۸)

۱۶) مهیمن: و انزلنا الیک الکتاب بالحق مصدقا لما بین یدیه من الکتاب و مهیمنا علیه (مائده / ۴۸)

۱۷) هادى: انا سمعنا قرآنا عجبا یهدی الى الرشد فآمنا به (جن / ۱ و ۲)

۱۸) نور: و اتبعوا النور الذی انزل معه (اعراف / ۱۵۷)

۱۹) رحمت: و انه لهدى و رحمة للمؤمنین (نمل / ۷۷)

۲۰) عصمت: و اعتصموا بحبل الله جمیعا (آل عمران / ۱۰۳)

۲۱) نعمت: و اما بنعمة ربک فحدث (ضحى / ۱۱)

۲۲) حق: و انه لحق الیقین (حاقه / ۵۱)

۲۳) تبیان: و نزلنا علیک الکتاب تبیانا لکل شی‏ء (نحل / ۸۹)

۲۴) بصائر: بصائر للناس و هدى و رحمة لعلهم یتذکرون (قصص / ۴۳)

۲۵) مبارک: هذا ذکر مبارک انزلناه (انبیا / ۵۰)

۲۶) مجید: ق و القرآن المجید (ق / ۱)

۲۷) عزیز: و انه لکتاب عزیز (فصلت / ۴۱)

۲۸) عظیم: و لقد آتیناک سبعا من المثانی و القرآن العظیم (حجر / ۸۷)

۲۹) کریم: انه لقرآن کریم (واقعه / ۷۷)

۳۰) سراج: و داعیا الى الله باذنه و سراجا منیرا (احزاب / ۴۶)

۳۱) منیر: و سراجا منیرا، (بنابر آن که «سراج منیر» قرآن باشد که هم‏راه‏پیامبر فرستاده شد). (احزاب / ۴۶)

۳۲) بشیر: کتاب فصلت آیاته قرآنا عربیا لقوم یعلمون بشیرا و نذیرا فاعرض اکثرهم (فصلت / ۳ و ۴)

۳۳) نذیر: بشیرا و نذیرا فاعرض اکثرهم فهم لا یسمعون (فصلت / ۴)

۳۴) صراط: اهدنا الصراط المستقیم (حمد / ۶)

۳۵) حبل: و اعتصموا بحبل الله جمیعا و لا تفرقوا (آل عمران / ۱۰۳)

۳۶) روح: و کذلک اوحینا الیک روحا من امرنا (شورى / ۵۲)

۳۷) قصص: نحن نقص علیک احسن القصص (یوسف / ۳)

۳۸) فصل: انه لقول فصل (طارق / ۱۳)

۳۹) نجوم: فلا اقسم بمواقع النجوم، (بنابر آن که نجوم به معناى‏تدریجى قرآن باشد). (واقعه / ۷۵)

۴۰) عجب: انا سمعنا قرآنا عجبا (جن / ۱)

۴۱) قیم: و لم یجعل له عوجا قیما لینذر باسا شدیدا (کهف / ۱ و ۲)

۴۲) مبین: تلک آیات الکتاب المبین (یوسف / ۱)

۴۳) على: و انه فی ام الکتاب لدینا لعلی حکیم (زخرف / ۴)

۴۴) کلام: و ان احد من المشرکین استجارک فاجره حتى یسمع‏کلام الله (توبه / ۶)

۴۵) قول: و لقد وصلنا لهم القول (قصص / ۵۱)

۴۶) بلاغ: هذا بلاغ للناس (ابراهیم / ۵۲)

۴۷) متشابه: الله نزل احسن الحدیث کتابا متشابها (زمر / ۲۳)

۴۸) عربى: قرآنا عربیا غیر ذی عوج لعلهم یتقون (زمر / ۲۸)

۴۹) عدل: و تمت کلمة ربک صدقا و عدلا (انعام / ۱۱۵)

۵۰) بشرى: هدى و بشرى للمؤمنین (نمل / ۲)

۵۱) امر: ذلک امر الله انزله الیکم (طلاق / ۵)

۵۲) ایمان: سمعنا منادیا ینادی للایمان (آل عمران / ۱۹۳)

۵۳) نبا: عم یتسائلون عن النبا العظیم (نبا / ۱ و ۲)

۵۴) وحى: انما انذرکم بالوحی (انبیا / ۴۵)

۵۵) علم: و لئن اتبعت اهوائهم بعد ما جاءک من العلم (رعد / ۳۷)

 

پى‏ نوشتها:

——————————

۱ – ر. ک: ابو الفتوح رازى، الروض الجنان و روح الجنان، ج ۱، مقدمه، ص ۵٫

۲ – تفسیر طبرسى، ج ۱، مقدمه، فن رابع، ص ۱۴٫

۳ – البرهان، ج ۱، ص ۲۷۶ – ۲۷۳٫ الاتقان، ج ۱، ص ۱۴۶ –

منبع:پایگاه بزرگ قرآنی طه