با وجود زبان های متعدد و گوناگونی که در جهان وجود دارد قرآن کتاب آسمانی آخرین دین الهی، زبان عربی نازل شده است و از سوی دیگر پیامبر اکرم (صلی الله و علیه وآله وسلم) و ائمه اطهار (علیهم السلام) نیز توصیه به تلاوت قرآن با همین الفاظ عربی کرده اند.
از این سۆال برای ما پیش می آید که آیا در زبان عربی ویژگی خاصی وجود دارد که قرآن به این زبان نازل شده است و آیا در زبان های دیگر این ویژگی وجود نداشت و اگر به زبان های دیگر نازل می شد اعجاز آن محقق نمی شد؟ برای پاسخ به این سوالات لازم است نظرات زبان شناسان و مفسرین و فلسفه نزول قرآن را بررسی کنیم.
دیدگاه زبان شناسان
بر اساس تحقیقات زبان شناسی، زبان شناسان معتقدند که ریشه ی همه ی زبان ها به دو زبان سامی و زبان های هند و اروپایی برمی گردد.
زبان عربی یکی از زبان های سامی است که نه تنها هیچ برتری بر زبان های دیگر ندارد، حتی نسبت به زبان های هند و اروپایی که از اسلوب خاصی برخوردار بوده و کارایی آنها در ساخت واژگان قوی تر است ، از رتبه ی ضعیف تری برخوردار است.
با توجه به این دیدگاه از سوی متخصصین زبان شناسی شاید بتوان اعجاز قرآن را اثبات کرد، چرا که قرآن از اعجاز بیانی برخوردار است یعنی برای ارائه معارف و مفاهیم والای خویش که هیچ کسی تاکنون نتوانسته مانند آن را عرضه کند از این زبان که از قابلیت ضعیفی در واژه پردازی برخوردار است استفاده کرده است.
دیدگاه مفسرین
مفسرین به ویژگی خاصی در زبان عربی که علت نزول قرآن باشد اشاره نکرده اند بلکه قرآن و مفاهیم والای آن را در واقع عامل تطور و تحول و پیشرفت زبان عربی دانسته اند ؛ به عنوان نمونه علامه طباطبایی با توجه به آیه 44 سوره فصلت که می‌فرماید:
"وَلَوْ جَعَلْنَاهُ قُرْآنًا أَعْجَمِیًّا لَّقَالُوا لَوْلَا فُصِّلَتْ آیَاتُهُ أَأَعْجَمِیٌّ وَعَرَبِیٌّ قُلْ هُوَ لِلَّذِینَ آمَنُوا هُدًى وَشِفَاء "
اگر این کتاب را قرآنی غیر عربی برگردانیده بودیم قطعا می گفتند: "چرا آیات آن روشن بیان نشده است؟ کتابی غیر عربی و عرب زبان؟ بگو این کتاب برای کسانی که ایمان آورده اند رهنمود و درمانی است."
چنین می گوید: اثر و خاصیت قرآن به خاطر عربی بودن واژه های آن نیست بلکه این مردم هستند که به فراخور حال خود از آن بهره می برند.
برخی دیگر معتقدند نزول قرآن همراه با معارف عمیق فلسفی عرفانی و .... در قالب زبان عربی بود. پس این زبان به واسطه قرآن ارج و منزلت پیدا کرد و مسلمانان به دنبال کسب معانی و معارف قرآن به تحقیق و تدوین ادبیات زبان عربی پرداختند و در طول زمان به صورت یک رشته تخصصی در آمد.
به بیان دیگر زبان عربی در پرتو قرآن و توجه مسلمانان به قرآن توسعه یافت و به تدریج بستری برای معارف الهی شد به طوری که بسیاری از متفکران مسلمان غیر عرب نیز این زبان را برای بیان مطالب خویش و تدوین کتاب های فلسفی و عرفانی خود انتخاب کردند ، به گونه ای که از زبان مادریشان بهتر یاد گرفتند.
فلسفه نزول قرآن
قرآن کریم خود علت نزولش را به زبان عربی در آیه 4 سوره ابراهیم چنین بیان می کند: "وَمَا أَرْسَلْنَا مِن رَّسُولٍ إِلاَّ بِلِسَانِ قَوْمِهِ " ما هیچ پیامبری را جز به زبان قومش نفرستادیم.
همانطور که می بینیم قرآن علت را عرب بودن پیامبر اسلام (صلی الله و علیه وآله وسلم) معرفی می کند، بنابراین اگر پیامبر اسلام از میان قوم دیگر به پیامبری مبعوث می شدند ، قطعاً زبان آن قوم انتخاب می شد.
پس اگر قرآن به زبان عربی نازل شده ، برای آن است که در خور تعقل پیامبر و قومش باشد و اگر قرآن در مرحله وحی باقی می ماند یا به الفاظ دیگری غیر از زبان عربی نازل می شد ، فهم آن فقط مختص پیامبر بود که این خلاف فلسفه نزول قرآن برای مردم است چرا که قرآن خود را هادی و نور و مبین و.... معرفی می کند پس اگر قرار بود فهمیده نشود بعثت پیامبر عبث می بود زیرا قرآن برای تعقل و تفکر و هدایت نازل شده است دلیل سخن ما نیز آیه 2 سوره ی یوسف است.
" إِنَّا أَنزَلْنَاهُ قُرْآنًا عَرَبِیًّا لَّعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ ؛ ما آن را قرآنی عربی نازل کردیم باشد که بیندیشید."
پایان سخن ...
انتخاب زبان عربی برای قرآن دلیلش عرب بودن پیامبر اسلام (صلی الله و علیه وآله و سلم) است تا بتواند قومش را با عبارات وحی که در قالب الفاظ عربی نازل شده ، به تفکر و تعقل وادار کند که شاید هدایت شدند و این انتخاب هیچ دلیلی و امتیازی برای زبان عربی بر دیگر زبان ها نیست، بلکه از جهت اسلوب و ساختار در مراتب پایین تری نسبت به بسیاری از زبان ها قرار دارد.
منابع:
1-ترجمه تفسیر المیزان – ج 11- ص 101
2-فرهنگ حسابی – پروفسور حسابی
3-آفتاب اندیشه – دکتر حسین سوزنچی
4-تفسیر المیزان – ج 17 – ص 607
منبع: تبیان
ساسا
