قرآن و نیاز بشر

در جهان پیشرفته امروز با توجه به گستردگى اطلاعات و تجربیات بشرى، قرآن چه نقشى در زندگى بشرى و دهکده جهانى دارد؟

نقش قرآن در زندگى بشرى در ابعاد مختلف فردى، اجتماعى و حتى بین المللى، قابل دقت و بررسى است که به طور مختصر به بعضى از آنها اشاره مى  شود:

یکم. انسان نیازمند ارتباط مستقیم با آفریننده و هستى بخش خود است. این ارتباط اگر چه مى تواند از طریق مناجات و رازگویى درونى و قلبى انجام مى گیرد؛ اما دسترسى به کلمات خود خداوند، بسیار لذت بخش و اطمینان آور است. چنان که اقبال لاهورى گفته است: «اگر مى خواهى خدا با تو سخن بگوید، قرآن بخوان».

این ویژگى به طور کامل، تنها براى قرآن مجید باقى مانده است و هیچ کتاب آسمانى دیگر، چنین جایگاهى ندارد.

دوم. انسان در تکاپو و جست و جوى آگاهى هاى صحیح و معارف بلند و پرمعنا است. البته با استفاده از تجربیات بشرى و تلاش هاى علمى، به بسیارى از آگاهى ها مى توان دست یافت؛ اما براى اطمینان به درستى یافته هاى خود و آگاهى به آنچه براى او دست نایافتنى است، نیاز به یک منبع اصیل و غنى، بسیار محسوس است؛ چنان که از زبان امام راحل(ره) گفته شده است: «اگر قرآن نبود، درهاى معرفت بر ما بسته بود».

قرآن مجید در این باره جایگاه ممتازى دارد. تعریفى که قرآن از انسان دارد «إِنِّى جاعِلٌ فِى الْأَرْضِ خَلِیفَةً»[1] و تعریفى که قرآن از خداوند ارائه کرده است: «لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ»[2]، تعریفى که از نظام هستى و حیات و شعور همگانى موجودات ارائه داده «وَ إِنْ مِنْ شَیْءٍ إِلاَّ یُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ»[3] و بیانى که از پیوستگى و هماهنگى منظم همه کرات و افلاک و زمین و آسمان دارد «وَ الشَّمْسِ وَ ضُحاها وَ الْقَمَرِ إِذا تَلاها وَ النَّهارِ إِذا جَلاَّها وَ اللَّیْلِ إِذا یَغْشاها...»[4] و... نیازمندى همه جامعه بشرى و پویندگان راه حق و حقیقت را به این کتاب آسمانى ضرورى و آشکار ساخته است؛ زیرا بعضى از دانش ها به جز از طریق قرآن، براى بشر دست یافتنى نیست:

«وَ یُعَلِّمُکُمْ ما لَمْ تَکُونُوا تَعْلَمُونَ»[5]؛ «و آنچه را [که هرگز] نمى دانستید به شما یاد مى دهد...».

از جمله آگاهى هایى که جز از طریق قرآن راهى براى دریافت آن نیست، آگاهى درباره جهان پس از مرگ و جزئیات جهان آخرت است؛ زیرا هیچ کدام از افراد بشر، تجربه تکرار و رفت و آمد آن را ندارند و درک بشرى، هیچ گونه سابقه ذهنى از آن ندارد. در حالى که در سوره «واقعه»، «صافات»، «مرسلات» و... صحنه قیامت به تصویر کشیده شده است.

سوم. نقش برجسته دیگر قرآن این است که از سابقه تاریخ بشر، خبرهاى درست و مطابق واقع را نقل کرده و سرگذشت پیامبران و محتواى پیام آنان را ـ بدون هرگونه تحریف و دسیسه بشرى ـ به انسان ها رسانده است. ازاین رو قرآن حتى بر پیروان تورات و انجیل، منّت شایان توجهى دارد که چهره پیامبران بنى اسرائیل را به درستى معرفى کرده و حضرت موسى، عیسى، زکریا و... را آن گونه که بوده اند ـ به دور از هرگونه تهمت و توهینى ـ شناسانده و دست تحریف گران و دسیسه گران را نقش بر آب ساخته است.

قرآن مجید در این باره مى فرماید:

«وَ إِذْ قالَ اللَّهُ یا عِیسَى ابْنَ مَرْیَمَ أَ أَنْتَ قُلْتَ لِلنَّاسِ اتَّخِذُونِى وَ أُمِّى إِلهَیْنِ مِنْ دُونِ اللَّهِ قالَ سُبْحانَکَ ما یَکُونُ لِى أَنْ أَقُولَ ما لَیْسَ لِى بِحَقٍّ»[6]؛ «اى عیسى پسر مریم! آیا تو گفتى به مردم که من و مادرم را همچون دو خدا به جاى خداوند بپرستید؟! گفت: منزهى تو! مرا نشاید که چیزى را که حق نیست بگویم».

چهارم. نقش برجسته دیگر قرآن براى جامعه بشرى، این است که ظرفیت جهان شمولى دارد و پیام هاى آن براى تمام مصلحان جهان و حافظان حقوق بشر، قابل اعتنا و کاربردى است. تکیه بر نقاط مشترک پیروان ادیان آسمانى و پایبندى به اصول انسانى (مانند عدالت گسترى، امانت دارى و...)، تلاش براى ریشه کنى هرگونه ناهنجارى، ناپاکى و اختلاف و مخالفت با حق و درستى و... همگى شاخص هایى است که ظرفیت جهان شمولى قرآن را به نمایش گذاشته است.

آیات نورانى قرآن، تمامى اصلاحگران و حق گرایان را به سوى محور وحدت و پاکى، به دور از هرگونه تعصب و خودخواهى، دعوت کرده است:

«قُلْ یا أَهْلَ الْکِتابِ تَعالَوْا إِلى کَلِمَةٍ سَواءٍ بَیْنَنا وَ بَیْنَکُمْ أَلاَّ نَعْبُدَ إِلاَّ اللَّهَ وَ لا نُشْرِکَ بِهِ شَیْئاً وَ لا یَتَّخِذَ بَعْضُنا بَعْضاً أَرْباباً مِنْ دُونِ اللَّهِ»[7]؛ «بگو: اى اهل کتاب! بیایید بر سر سخنى که میان ما و شما یکسان است، بایستیم که: جز خدا را نپرستیم و چیزى را شریک او نگردانیم و برخى از ما بعضى دیگر را به جاى خدا به پروردگارى نگیرد»[8].

بى تردید گستردگى دانش بشر، تحولات شایان توجهى داشته و شکوفا سازى طبیعت و سلطه بر آن، به دست قدرت علمى و اطلاعاتى انسان و تجربه هاى بشرى، تا حدود زیادى تأمین شده است. قرآن خود این تحول آفرینى را در گستره ظرفیت هاى انسان دانسته است:

«هُوَ أَنْشَأَکُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَ اسْتَعْمَرَکُمْ فِیها»[9]؛ «خداوند شما را در زمین ایجاب کرد و وظیفه شکوفایى و آبادانى و استخراج ظرفیت هاى زمین را به شما واگذار کرد».

رسالت دین و قرآن، «شکوفایى متوازن، متعادل و هماهنگ انسان» است. بر این اساس باید انسان را شناخت و آغاز و انجام او را دانست. باید جایگاه انسان را در کل هستى به درستى تعریف کرد و رابطه او با خدا، خود، جامعه و طبیعت را تنظیم نمود. این همان کلید سعادت است که قرآن براى جامعه بشریت به ارمغان آورده است.

«رسالت علم»، ساخت جهان است و «رسالت قرآن»، رشد ایمان و جهت دهى به حرکت انسان است و با توجه به اسارت علم در دست برخى از انسان هاى آلوده به قدرت و ثروت و فزون خواه، پاى بندى به یک مکتب الهى و به یک کتاب آسمانى به دور از تحریف، یک ضرورت آشکار است.


پی نوشت ها :

[1]. بقره 2، آیه 30.

[2]. شورى 43، آیه 11.

[3]. رعد 13، آیه 13.

[4]. شمس 91، آیات 4 - 1.

[5]. بقره 2، آیه 151.

[6]. مائده 5، آیه 116.

[7]. آل عمران 3، آیه 64.

[8]. براى آگاهى بیشتر ر.ک:

الف. طباطبایى، محمدحسین، قرآن در اسلام، دارالکتب الاسلامیه، 1372؛

ب. جوادى آملى، عبداللّه ، قرآن در قرآن، (مرکز نشر اسراء، بهار 1378)؛

ج. همو، انتظار بشر از دین، (مرکز نشر اسراء، 1380)؛

د. مدرسى، محمدتقى، مباحثى پیرامون معارف قرآن کریم، (انتشارات محبان الحسین علیه السلام، 1379)؛

ه. غزالى، محمد، نقش قرآن در جهان معاصر، (انتشارات هه ژار سنندج، 1380).

[9]. هود 11، آیه 61.

منبع:پرسمان