علامه متفکر استاد شهید مطهری قرآن شناسی عمیق و مفسری گرانقدر بود. اگر چه از وی کمتر به عنوان یک مفسر یاد می شود، اما کتب و مقالات موجود از آن شهید بزرگوارشان از عمق ارتباط او با کلام وحی حکایت دارد. تفاسیر سوره های مختلف قرآن کریم، که از آن استاد بزرگ با عنوان آشنایی با قرآن به یادگار مانده، مؤید این گفتار است. در این مقال بر آنیم تا برخی نکات ظریف و نغز آن شهید بزرگوار یا برداشت های او را از آیات شریف قرآن بیان کنیم تا راهگشای ما در مسیر زندگی و مشوق ما در انس هر چه بیشتر با این کتاب آسمانی باشد.
ضرورت شناخت قرآن
شناخت قرآن برای هر فرد عالم به عنوان عالم و برای هر فرد مؤمن به عنوان یک فرد مؤمن امری ضروری و واجب است. اما برای یک عالم انسان شناس و جامعه شناس شناخت قرآن از آن جهت ضروری است که این کتاب در تکوین سرنوشت جوامع اسلامی و بلکه در تکوین سرنوشت بشریت مؤثر بوده است . نگاهی به تاریخ این نکته را روشن می کند که عملاً هیچ کتابی به اندازة قرآن بر روی جوامع بشری و بر زندگی انسان ها تأثیر نگذاشته است. و به عبارتی دیگر بررسی و تحقیق پیرامون تاریخ جهان در این 14 قرن عموماً و شناخت جوامع اسلامی خصوصاً بدون شناخت قرآن میسر نیست.
و اما ضروری بودن شناخت قرآن برای یک مؤمن مسلمان از آن جهت است که منبع اصلی و اساسی دین و ایمان و اندیشه یک مسلمان و آنچه که به زندگی او حرارت و معنی و حرمت و روح می دهد قرآن است. قرآن اصول معتقدات و افکار و اندیشه هایی را که برای یک انسان به عنوان یک موجود با ایمان و صاحب عقیده لازم و ضروری است و همچنین اصول تربیت و اخلاق و نظامات اجتماعی و خانوادگی را بیان کرده و تنها توضیح و تفسیر و تشریح و احیاناً اجتهاد و تطبیق اصول بر فروع را بر عهده سنت و یا بر عهدة اجتهاد گذاشته است.
آشنایی با قرآن، ج،1 با اندکی تلخیص
قرآن و حقوق زن
قرآن کریم به اعتراف دوست و دشمن احیا کنندة حقوق زن است. مخالفان لااقل این اندازه اعتراف دارند که قرآن در عصر نزولش گام های بلندی به سود زن و حقوق انسانی او برداشت، ولی قرآن هرگز به نام احیای زن به عنوان انسان و شریک مرد در انسانیت و حقوق انسانی، زن بودنِ زن و مرد بودن مرد را به فراموشی نسپرد؛ به عبارت دیگر، قرآن زن را همان گونه دید که در طبیعت هست. از این رو، هماهنگی کامل میان فرمانهای قرآن و فرمانهای طبیعت بر قرار است.
نظام حقوق زن در اسلام
قرآن و اعلامیه حقوق بشر
در فلسفه غرب تا آنجا که ممکن بوده، به حیثیت ذاتی انسان لطمه وارد شده و مقام انسان پایین آمده است؛ چرا که انسان را نمونه ای از ماشینهایی که امروز به دست خود می سازد، می داند و انگیزه و محرک اصلی بشر را در همه کارها ، امور اقتصادی یا جنبی یا برتری طلبی می داند و الهامات فطری و وجدانی را سخن یاوه می شمرد. آن گاه با همین تعریف از انسان اعلامیه بالا بلند درباره ارزش و مقام انسان و حیثیت و کرامت و شرافت ذاتی و حقوق مقدس! و غیر قابل انتقالش صادر می کند و همه افراد بشر را دعوت می کند که به این اعلامیه بالا بلند ایمان بیاورند.
اعلامیه حقوق بشر را باید کسی صادر کند که انسان را در درجه ای عالی تر از یک ترکیب ماشینی ببیند. اعلامیه حقوق بشر را باید شرق صادر کند که به اصل « إِنّی جاعِلٌ فِی اْلأَرْضِ خَلیفَةً» بقره/30 ایمان دارد و در انسان نمونه ای از مظاهر الوهیت سراغ دارد. کسی باید دم از حقوق بشر بزند که در انسان، آهنگ سیر و سفری تا سر منزل « یا ایها الإنسان انک کادح الی ربک ... » قائل است. اعلامیه بشر شایسته آن سیستمهای فلسفی است که به حکم « وَ نَفْسٍ وَ ما سَوّاها ، فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها« شمس7/8 در سرشت انسان تمایل به نیکی را قائل اند. اعلامیه حقوق بشر را باید کسی صادر کند که به سرنوشت بشر خوشبین است و به حکم «ولقد خلقنا الانسان فی احسن تقویم» آن را معتدل ترین و کامل ترین سرشتها می داند.
نظام حقوق زن در اسلام
نکات اخلاقی و تربیتی داستان آفرینش حضرت آدم در قرآن
یک نکته عجیب در قرآن این است که در قضیه آدم به تعلیمات اخلاقی و تربیتی زیادی اشاره می کند؛ از قبیل: شایستگی بشر برای رسیدن به مقام خلافت الهی، استعداد فراوان بشر برای علم، خضوع فرشتگان در پیشگاه علم، استعداد بشر برای پیش گرفتن بر فرشتگان، زیانهای طمع، زیانهای کبر، اثر گناه برای ساقط کردن انسان از عالی ترین درجات، اثر توبه برای نجات دادن انسان و بر گرداندن او به مقام قرب حق، تحذیر بشر از وساوس گمراه کنندة شیطانی و امثال اینها، ولی به هیچ وجه وضع خاص و استثنایی خلقت آدم، به موضوع توحید و شناختن خالق ربط داده نشده است.
مقالات فلسفی، ج 1
معنی تلاوت قرآن
گروهی می پندارند منظور از تلاوت قرآن تنها خواندن قرآن به قصد ثواب بردن است، بدون آنکه چیزی از معانی آن درک گردد. اینها دائماً قرآن را دوره می کنند، اما اگر یک بار از ایشان سؤال شود که ایا معنی آنچه را می خوانید، می دانید، از پاسخگویی عاجز می مانند. خواندن قرآن از این جهت که مقدمه ای است برای درک معانی قرآن، لازم و خوب است و نه صرفاً به قصد کسب ثواب. بدون شک قرآن را باید به قصد آموختن و تعلیم یافتن مورد مطالعه قرار داد. قرآن خود در این زمینه تصریح می کند: «کِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَیکَ مُبارَکٌ لِیدَّبَّرُوا ایاتِهِ وَ لِیتَذَکَّرَ أُولُوا اْلأَلْبابِ» ص/29
آشنایی با قرآن، ج
منبع:مجله سروش وحی-شماره 16
