کلام نور :
اِنَّهُ لَقُرآنٌ کَریمٌ * فی کِتابٍ مَکنُونٍ *لا یَمَسُّهُ اِلّا المُطَهَّرُون *
که آن ، قرآن ارجمندی است * که در کتاب محفوظی جای دارد * و جز پاکان نمی توانند به آن دست زنند(و دست یابند) *
سوره واقعه آیات 77 الی 79
مقدمه :
قرآن کلامی است پاک که در «صحیفه هایی پاک[1]» توسط «روحی پاک و مقدس[2]» از جانب «خداوند قدّوس» ، بر قلب پیامبر(ص) نازل شده است. بدون شک برای درک معانی والای این کتاب باید آداب و دستوراتی را رعایت نمود. از آن جمله ، اینکه هنگام مسّ آیات این کتاب نورانی باید باطهارت و پاک بود چرا که بفرموده قرآن «جز پاکان آنرا مس نمی نمایند[3]» از این رو در این درس با پاره ای از احکامِ مسِّ قرآن آشنا می شویم.
احکام :
1) رساندن جایی از بدن به خطّ قرآن برای کسی که وضو ندارد، حرام است. ولی اگر قرآن را به زبانِ فارسی یا زبان دیگری ترجمه کنند، مسّ آن اشکال ندارد.[4]
توضیح: البته درصوتیکه در ترجمۀ آیات اسم خداوند متعال یا اسمهای متبرک دیگری که برای مس نمودن آنها احتیاج به طهارت است نباشد. (رجوع شود به درسِ دوّم)
2) در حرمتِ مسِّ آیاتِ قرآنی برای کسیکه وضو ندارد، فرقی بین اعضای ظاهری مانند انگشتان دست و اعضایی مانند زبان و دندان نیست، امّا در موردِ" مو"، بین مراجع اختلافِ نظر وجود دارد.[5]
4) جلوگیری بچه و یا دیوانه از مس قرآن واجب نیست ولی اگر مسّ نمودن آیات توسّط بچه و دیوانه باعث بی‌احترامی به قرآن می‌شود، باید از آن جلوگیری نمود.[6]
توضیح:باتوجه به اینکه کودکان نابالغ مکلّف به رعایت احکام نیستند ، هنگام تماس آنها با آیات قرآن به ویژه هنگام آموزش قرآن وضوگرفتن بر آنها واجب نیست[7] ولی در عین حال شایسته است آنها را به گرفتن وضو و رعایت ادب قرآن سفارش نمود.
5) چنانچه برای آب کشیدن قرآنی که نجس شده و یا در محلی که باقی ماندن قرآن در آن اهانت به قرآن است نیاز به مس قرآن آیات باشد باید وضو گرفت، امّا چنانچه معطّل شدن برایِ وضو بی‌احترامی به قرآن باشد باید بدون وضو آب کشید.[8]
6) اگر کلمه‌هایِ قرآنی به‌گونه‌ای نوشته شود که در زیر صفحۀ کاغذی یا فلزی ایجاد برجستگی مستقیم یا معکوس نماید چنانچه برجستگی‌ها خوانا باشند، مسّ آنها بدون طهارت حرام است.[9]
7) یکی از پنج چیزی که بر جُنب حرام است، رساندن جایی از بدن به خط قرآن یا به اسم خداوند است وهمچنین اسامی معصومین (علیهم السَّلام) هم بنابر احتیاط واجب (به نظر برخی از مراجع دیگربنابر احتیاط مستحب) حکم اسم خداوند را دارند.[10] (که در درس بعد به آن خواهیم پرداخت)
8)درصورتیکه بین خطوط قرآن لایۀنازکی ازشیشه، نایل و یا امثال آن فاصله شود تماس با آن جایزاست.[11]
10) کسی که اسماء جلاله یا آیاتی از قرآن را بر روی بدن خالکوبی نموده، بااین شرط که خالکوبی زیر پوست باشد، مسّ آن بدونِ وضو مانعی ندارد.[12]
11) برای افرادی که وضو ندارند تماس با جلد و حاشیه وفاصلۀ بین خطوطِ قرآن ،همچنین همراه داشتن آن مکروه است.[13]
12) گرفتن وضو برای تلاوت و همچنین ، کتابت و نگارش آیات قرآن و نیز مس حواشی و فاصله بین خطوط و همراه داشتن قرآن مستحب است.[14]
اشاره :
با توجه به اینکه در برخی از متون فقهی که از عالمان بزرگ شیعه در دهه ها و قرون گذشته به یادگار مانده مواردی از احکام ذکر شده که در رساله های توضیح المسائل فعلی به چشم نمی خورد به برخی از آنها اشاره می شود[15]:
1. در حرمتِ مسِّ آیات قرآنی برای کسیکه وضو ندارد فرقی بین مسِّ آیه و کلمه، بلکه یک حرف از آن نمی‌باشد، اگرچه خوانده هم نشود مانند (الف) در (قالوا).[16]
2. در حرمت تماس با آیات برای فردی که وضو ندارد فرقی میان انواع خط ، حتی خطوطی که دیگر مورد استفاده نیست مانند خط کوفی نیست.
3. درباره مس کلماتی که مشترک بین قرآن و غیر آن هست مثلاً کلمه بنی اسرائیل و... چنانچه قصد نویسنده از نوشتن این کلمات نگارش قرآن باشد، بدون وضو نمی توان به این کلمات دست زد ولی اگر آنرا به نیت کلمات قرآنی ننویسد می توان بدون وضو آنرا مس نمود.
4. خوردن غذایی که در آن آیات قرآن و یا اسماء متبرکه نوشته شده برای فرد بی وضو جایز نیست.
استفتائات ویژه :
سؤال: نابینایان براى خواندن از خط برجسته اى به نام «بریل» که با لمس انگشتان خوانده مى شود، استمداد مى گیرند. مى دانیم که این خط از نقاط ششگانه تشکیل شده است. با توجّه به مطلب فوق، آیا بر نابینایان لازم است در موقع فراگیرى قرائت قرآن، و در وقت لمس اسامى مقدّسه که با خط برجسته نوشته شده، وضو داشته باشند؟
آیت الله العظمی مکارم شیرازی (دام ظله العالی)
آرى باید وضو داشته باشند، یا از دستکش هاى پلاستیکى نازک استفاده کنند.
منبع : پایگاه اینترنتی آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله)
نمودار چکیدۀ درس :
پرسشهای درس :
1ـ مسّ کلماتی مانند«شیطان» و «فرعون» در آیات قرآن کریم، چه حکمی دارد؟
2ـ در چه صورتی واجب است از مسّ نمودن آیات توسط بچه و دیوانه جلوگیری شود؟
3ـ رسیدن جایی از بدن فرد بی وضو، به جلد و حاشیه و بینِ خطهایِ قرآن چه حکمی دارد؟
4- برای کسیکه دوست دارد قرآن کریم را همیشه همراه خود داشته باشد در چه صورت داشتن وضو واجب و در چه حالتی مستحب است؟
بیشتر بدانیم :
توصیف" قرآن" به" کریم" (با توجه به اینکه" کرم" در مورد خداوند به معنى احسان و انعام، و در مورد انسانها به معنى دارا بودن اخلاق و افعال ستوده، و به طور کلى اشاره به محاسن بزرگ است «1») نیز اشاره به زیبائیهاى ظاهرى قرآن از نظر فصاحت و بلاغت الفاظ و جملهها و هم اشاره به محتواى جالب آن است، چرا که از سوى خدایى نازل شده که مبدأ و منشا هر کمال و جمال و خوبى و زیبایى است.
آرى هم گوینده قرآن کریم است، و هم خود قرآن، و هم آورنده آن، و هم اهداف قرآن کریم است.
سپس به توصیف دوم این کتاب آسمانى پرداخته، مىافزاید:" این آیات در کتاب مستورى جاى دارد" (فِی کِتابٍ مَکْنُونٍ).
در همان" لوح محفوظ"" در علم خدا" که از هر گونه خطا و تغییر و تبدیل محفوظ است. بدیهى است کتابى که از چنان مبدءى سرچشمه مىگیرد و نسخه اصلى آن در آنجا است از هر گونه دگرگونى و خطا و اشتباه مصون است.
و در سومین توصیف مىفرماید:" این کتاب را جز پاکان نمىتوانند مس کنند"! (لا یَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ) «1».
بسیارى از مفسران به پیروى از روایاتى که از امامان معصوم ع وارد شده این آیه را به عدم جواز مس کتابت قرآن بدون غسل و وضو تفسیر کردهاند.
در حالى که گروه دیگرى آن را اشاره به فرشتگان مطهرى مىدانند که از قرآن آگاهى دارند، یا واسطه وحى بر قلب پیامبر (ص) بودهاند، نقطه مقابل مشرکان که مىگفتند: این کلمات را شیاطین بر او نازل کردهاند! بعضى نیز آن را اشاره به این معنى مىدانند که حقایق و مفاهیم عالى قرآن را جز پاکان درک نمىکنند، همانگونه که در آیه 2 سوره بقره مىخوانیم:
ذلِکَ الْکِتابُ لا رَیْبَ فِیهِ هُدىً لِلْمُتَّقِینَ:" این کتاب شکى در آن نیست، و مایه هدایت پرهیزکاران است" و به تعبیر دیگر حد اقل پاکى که روح" حقیقت جویى" است براى درک حد اقل مفاهیم آن لازم است، و هر قدر پاکى و قداست بیشتر شود درک انسان از مفاهیم قرآن و محتواى آن افزون خواهد شد.
ولى هیچ منافاتى در میان این سه تفسیر وجود ندارد و ممکن است همه در مفهوم آیه جمع باشد.[1]
تفسیر نمونه ج23 ص267 تفسیر آیه 77 از سوره مبارکه واقعه
پی‌نوشت
[1] .اشاره دارد به آیات 13 و 14 سوره عبس
[2] .اشاره دارد به آیه 102 سوره نحل
[3] .سوره مبارکه واقعه آیه 79
[4] . بنی‌هاشمی خمینی سیدمحمدحسن ،توضیح المسائل مراجع،ج1ص178،مسأله 317 مطابق با فتوای مراجع عظام تقلید آیات امام خمینی(ره)، فاضل لنکرانی، مکارم شیرازی، تبریزی، بهجت، صافی، سیستانی، شبیری زنجانی
[5] .مطابق نظر آیات عظام صافی گلپایگانی: احتیاط مستحب در نرساندن مو به خطّ قرآن است... و حضرت امام بنابر احتیاط واجب در نرساندن مو به خط قرآن است.نظر آیت اللَّه بهجت: بنابر اظهر مانعی ندارد حتی اگر کوتاه باشد... در این باره فتوای سایر مراجع در دسترس نیست.بنی هاشمی همان، حاشیه مسأله 317 و عروة الوثقی ج1ص138مسأله3(حاشیه حضرت امام)
[6] . بنی‌هاشمی همان مسأله318ص180 مطابق با فتوای حصرت امام(ره)، فاضل لنکرانی، تبریزی، مکارم شیرازی، بهجت، صافی، سیستانی، شبیری زنجانی.
[7] . یزدی سید محمد کاظم،عروة الوثقی جلد1 ص 140 مطابق با فتوای مرحوم حضرت امام و آیت الله العظمی گلپایگانی.
[8] . همان،،مسأله 316 مطابق با فتوای مراجع عظام تقلید آیات امام خمینی(ره)، فاضل لنکرانی، مکارم شیرازی، تبریزی، بهجت، صافی، سیستانی، شبیری زنجانی
حضرت آیت الله شبیری زنجانی:در صورت عدم فرصت کافی برای وضو باید تیمم کرد ولی اگر انجام تیمّم نیز معطلی دارد که موجب بی احترامی به قرآن است، بدون وضو آنرا بردارد.
[9] . یزدی محمد کاظم، عروة الوثقی جلد1 ص140 مطابق با فتوای آیات عظام امام خمینی، گلپایگانی، اراکی و خویی
[10] . بنی هاشم خمینی، سید محمد حسن، توضیح المسائل مراجع، ج1 ، ص 212
*خواهران گرامی در این باره به بخش احکام ویژۀ بانوان(درس هشتم)مراجعه نمایند.
[11] یزدی محمد کاظم، عروة الوثقی جلد1 ص140 مطابق با فتوای آیات عظام امام خمینی، گلپایگانی، اراکی و خویی
[12] . نیشابوری غلامرضا ، استفتائات قرآنی ،ص124(مطابق با نظرآیاتِ عظام مکارم، فاضل، تبریزی)
[13] . یزدی محمد کاظم، عروة الوثقی جلد1 ص141 مسأله 19مطابق با فتوای آیات عظام امام خمینی، گلپایگانی، اراکی و خویی
[14] .یزدی محمد کاظم ص142 مطلب نهم
[15] .نقل از عروة الوثقی ج1 ص 138 تا 141
[16] . یزدی سید محمد کاظم ، عروة الوثقی ، ج1 ص 139
منبع:سازمان دارالقرآن کریم
